Szczepan Twardoch - "Morfina"

„Morfinę” Szczepana Twardocha można bez żadnej przesady nazwać jedną z najważniejszych polskich książek ostatnich lat. To genialnie, skrupulatnie, 
a zarazem z rozmachem skonstruowana powieść o Warszawie, której już nie ma, czyli Warszawie w roku 1939, o trudnym poszukiwaniu własnej tożsamości narodowej, a przede wszystkim – o człowieku gombrowiczowsko uwikłanym 
w innych ludzi.

Konstanty Willemann to syn niemieckiego arystokraty i szalonej Ślązaczki, która dla kaprysu postanowiła zostać Polką. Sam uważa się za Polaka, a raczej za takiego uważa go otoczenie, Konstanty bowiem nie zastanawia się nad tym, dopóki nie zmusza go do tego życie. Gdy wybucha wojna, staje do walki jak przystało na podporucznika, jednak po klęsce kampanii wrześniowej próbuje uchylić się od obowiązków pod pretekstem prowadzenia dalszej walki w podziemiu. Pierwsze tygodnie okupacji spędza jednak, prowadząc rozrywkowy tryb życia za pieniądze matki, czyli na pijaństwie lub u kochanki Salome, z którą zdradza żonę Helę. Jedyne, czego pragnie, to buteleczka coraz trudniej dostępnej morfiny.

Gdy zdobycie narkotyku jest utrudnione, Konstanty z konieczności musi żyć w „trzeźwości typu em”. Wtedy też zaczyna szukać odpowiedzi na pytanie, kim jest. Polakiem czy Niemcem, mężem czy kobieciarzem, patriotą czy zdrajcą… 
i co tak naprawdę znaczą te słowa?
Uwikłany w trudne relacje z silnymi kobietami, 
w kontaktach z każdą z nich jest kimś innym. Przy żonie jest szlachetnym polskim bojownikiem. Jego kochanka wyzwala w nim brutala nie wahającego się podnieść na nią ręki. W towarzystwie Igi, pierwszej miłości, budzi się w nim tkliwość i romantyczność. Dzidzia natomiast, odważna działaczka konspiracji, jako jedyna ma władzę, aby go zmienić, uczynić silniejszym. Najważniejszą kobietą jego życia jest jednak matka, obdarzona ogromną siłą charakteru, kształtująca syna przez całe życie.

Przekonująco, barwnie i wyraziście nakreślone postaci kobiece są o tyle ważne dla powieści, że pokazują różne wcielenia bohatera. Z plątaniny tych dziwnych relacji wyłania nam się obraz człowieka bez właściwości, zdolnego do przyjęcia każdej formy, bezwolnie poddającego się wydarzeniom, czyli ulegającego „sile społecznej grawitacji”, jak nazywa ją Twardoch.

Kostek jednak rozpaczliwie szuka prawdy o sobie, po to tylko, by odkryć na końcu, że wola zmiany nie zwalnia z odpowiedzialności za wcześniejsze czyny i za każdy swój wybór trzeba zapłacić.

Co wyniesiemy z lektury? Zapewne każdy coś innego. 
Powieść Twardocha jest ważnym głosem w dyskusji o pojęciu narodu, wpisując się w dyskurs postmodernistyczny. Dotyka również niezwykle trudnego tematu własnej tożsamości, jej konstruowania mimo ograniczeń formy.

To lektura warta polecenia i jestem przekonana, że polska literatura jeszcze wielokrotnie będzie wchodzić w dialog z dziełem Twardocha.

AP

Szczepan Twardoch - "Morfina"

Wydawnictwo Literackie

ISBN: 978-83-0805-011-8