Milan Kundera - „Żart”

„Żart”, choć zrobił mniejszą karierę niż „Nieznośna lekkość bytu”, z którą to przede wszystkim kojarzony jest Kundera, nie bez powodu uchodzi często za najlepszą jego powieść. Aż trudno uwierzyć, że to debiut powieściowy czeskiego pisarza. Napisana z literackim rozmachem, opowiedziana przez czterech (!) narratorów opowieść wydaje się dziełem dojrzałego pióra.

Główny bohater i równocześnie jeden z czterech narratorów, Ludwik, jest bardzo zdolnym 

i gorliwym działaczem partyjnym na uniwersytecie, jednak z powodu pocztówki z nieprzemyślanym żartem politycznym, wysłanej do ukochanej, zostaje wydalony z partii i wyrzucony ze studiów. Jego życie załamuje się w jednej chwili. Trafia do wojska, do „czarnych”, czyli tych, którzy 

z przyczyn politycznych nie dostają nawet do ręki broni. Przez sześć lat pracuje w kopalni, dopóki nie zmienia się sytuacja w kraju. 

Po latach zgorzkniały Ludwik wraca do rodzinnego miasta, by zemścić się na jednym 

z kolegów, którzy lata temu zdecydowali o jego losie.

„Żart”, często czytany przez pryzmat czasów, w których powstał i interpretowany jako powieść o rozczarowaniu komunizmem, z biegiem lat obronił się jako dzieło uniwersalne. Narratorzy to ludzie koło czterdziestki, głęboko rozczarowani sobą. Pozornie wiodą wygodne, poukładane życia, jednak wnikliwe spojrzenie pisarza ukazuje ich gorycz i utratę złudzeń. Stają się świadkami odchodzenia w przeszłość wartości niegdyś im drogich.

Tytułowy żart nie odnosi się jedynie do pocztówki, która zrujnowała życie Ludwika, żartem jest bowiem całe życie jednostki. Splot wydarzeń fabularnych zdaje się potwierdzać tę tezę; bohater, za którym ciągnie się żart młodości, ciążący na całym jego życiu, popełnia kolejne, trudne do przewidzenia błędy. Odkrywa, że ludzkie losy są dziełem przypadku i człowiek nie ma wpływu ani na swoje życie, ani na świat, który go otacza.

Gorzka, pesymistyczna, ale niepozbawiona i jasnych akcentów książka Kundery nie daje żadnych recept, nie pokazuje żadnej drogi ucieczki (a nawet wszystkie, takie jak religia, miłość, kariera, muzyka czy rodzina dekonstruuje jako niespełniające swej roli), niezwykle błyskotliwie jednak analizuje rozterki i pragnienia człowieka stającego wobec świata, którego nie potrafi zrozumieć. Wielbiciele literatury napisanej ze smakiem, sięgającej po eksperymenty formalne i skłaniającej do refleksji, na pewno nie będą rozczarowani.

AP

Milan Kundera - „Żart”

Państwowy Instytut Wydawniczy, 1991

ISBN: 83-0602-088-X